معرفی زیست شناسی سلولی و مولکولی

هدف از مطالعه‌‌ی این رشته علوم پایه شناخت مولکول‌های زیستی، سلول‌ها، میکرواورگانیسم‌ها، واکنش‌ها و چرخه‌های حیاتی زیستی، وراثت و… می‌باشد.

زمینه اصلی پژوهش‌های بخش زیست شناسی سلولی و مولکولی:

• دیابت و زیست مولکولی
• ژنتیک و بیماری‌های ژنتیکی انسان
• اپـی ژنتیک و بیماری‌های خودایمنی
• سرطان و زیست مولکولی
• بیوفیزیک
• بیوتکنـولوژی پروتئین و آنزیم
• سلول‌های بنیادی
• بیوشیمی کروماتین و سرطان

مدت تحصیل در این رشته 4 سال و معادل 8 ترم می باشد.

در هر کدام از گرایش‌های‌ مختلف‌ زیست‌شناسی‌ سلولی‌ و مولکولی‌ هم تحصیل کنید؛ باید به آن علم علاقه‌مند بود صبر و پشتکار داشت‌ تا بتوانید در این زمینه موفق باشید.

دانشجویان باید حافظه‌ خوبی‌ هم داشته‌ باشند و در دروس‌ شیمی‌، ریاضی‌ و فیزیک‌ قوی‌ باشد و به‌ کارهای‌ آزمایشگاهی‌ نیز علاقه‌مند باشد. برای‌ مثال‌ یکی‌ از کارهایی‌ که‌ به‌ طور معمول‌ در آزمایشگاه‌ علوم‌ سلولی‌ و مولکولی‌ انجام‌ می‌گیرد، استخراج‌ RNA از یک‌ بافت‌ است‌ که‌ حداقل‌ زمان‌ لازم‌ برای‌ این‌ کار 5 ساعت‌ می‌باشد.

زیست‌شناسی‌ سلولی‌ و مولکولی‌ دارای‌ ۵ گرایش است: شامل‌ میکروبیولوژی‌، علوم‌ سلولی‌ و مولکولی‌، ژنتیک‌، بیوشیمی‌ و بیوفیزیک‌ است‌.

البته گرایش‌ بیوشیمی‌ یا بیوفیزیک‌ تاکنون‌ در هیچ‌ دانشگاهی‌ در سطح‌ لیسانس‌ ارائه‌ نشده‌ است‌. در ضمن‌ تفاوت‌ محسوسی‌ بین‌ گرایش‌های‌ مختلف‌ این‌ رشته‌ در مقطع‌ کارشناسی‌ وجود ندارد.

به طور کلی‌ دانش‌ ژنتیک‌ درباره‌ انتقال‌ صفات‌ وراثتی‌ از والدین‌ به‌ اولاد بحث‌ می‌کند.‌ البته‌ این‌ والدین‌ می‌توانند انسان‌، درخت‌ یا باکتری‌ باشند.

در واقع‌ ژنتیک‌ تلاش‌ می‌کند تا بگوید که‌ چه‌ مکانیزم‌های‌ مولکولی‌، عامل‌ انتقال‌ صفات‌ از نسلی‌ به‌ نسل‌ دیگر هستند. همچنین‌ می‌خواهد بداند که‌ چرا گاهی‌ اوقات‌ در بین‌ والدین‌ و فرزندان‌ در برخی‌ صفات‌ تفاوت‌های‌ بسیار معنی‌ داری‌ وجود دارد.

در کل‌ دانشجویان‌ این‌ گرایش‌ مباحث‌ مهمی‌ مثل‌ ژنتیک‌ سرطان‌، روش‌های‌ تشخیص‌ بیماری‌های‌ ژنتیکی‌ قبل‌ و بعد از تولد، شناخت‌ ناقلین‌ بیماری‌ها، اصول‌ مشاوره‌ ژنتیکی‌، نقش‌ ژنتیک‌ در بروز رفتارهای‌ فردی‌ و اجتماعی‌، شناخت‌ جمعیت‌های‌ مختلف‌ ژنتیکی‌ و نژادهای‌ انسانی‌، ژن‌ درمانی‌، پزشکی‌ قانونی‌، تکنیک‌های‌ رایج‌ در ژنتیک‌، روش‌های‌ اصلاح‌ نژاد و ژنتیک‌ مولکولی‌ را مطالعه‌ می‌کنند.

علم‌ ژنتیک‌ در ایران‌ هنوز در ابتدای‌ راه‌ است‌ و باید تلاش‌ بسیار کرد و کاستی‌ها را جبران‌ نمود و موانع‌ را از میان‌ برداشت‌ تا بتوان‌ شاهد رشد روزافزون‌ این علم‌ در ایران‌ بود. البته‌ این‌ به‌ آن‌ معنی‌ نیست‌ که‌ در کشور ما تحقیقات‌ ژنتیکی‌ انجام‌ نمی‌گیرد و فارغ‌التحصیلان‌ این‌ رشته‌ جذب‌ هیچ‌ مرکزی‌ نمی‌شوند ، بلکه‌ سازمان‌های‌ مختلفی‌ هستند که‌ به‌ فعالیت‌های‌ تحقیقاتی‌ ژنتیکی‌ می‌پردازند.

از جمله‌ مراکز مختلف‌ پژوهشی می‌توان‌ به‌ وزارت‌ جهاد کشاورزی‌، مراکز پژوهشی‌ وزارت‌ علوم‌، انستیتو پاستور، مرکز ملی‌ تحقیقات‌ مهندسی‌ ژنتیک‌ و تکنولوژی‌ زیستی‌ اشاره‌ کرد. ضمنا به افراد دارای دکترای رشته ژنتیک پزشکی مجوز تاسیس آزمایش و مراکز مشاوره ژنتیکی به آنها داده می‌شود.

علم‌ میکروبیولوژی‌ که‌ گرایشی‌ از زیست‌شناسی‌ است‌ به‌ بررسی‌ و مطالعه‌ میگروارگانیسم‌ها می‌پردازد. باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌های‌ میکروسکوپی‌ و پرتوزوئرها هستند که‌ با چشم‌ غیر مسلح‌ دیده‌ نمی‌شوند را در این رشته بررسی می‌شود ، همچنین ارتباط‌ میکروارگانیسم‌ ها با خودشان‌ و همچنین‌ با موجودات‌ عالی‌تر مانند انسان‌، حیوانات‌ و گیاهان‌ در این‌ علم‌ بررسی‌ می‌شود.

علم‌ میکروبیولوژی‌ که رشته‌ای تحقیقاتی و آزمایشگاهی است؛ گرایش‌های‌ مختلفی‌ دارد که‌ عبارتند از:

• میکروبیولوژی‌ پزشکی‌
• میکروبیولوژی‌ غذایی‌ 
• میکروبیولوژی‌ صنعتی

کاربرد این‌ گرایش‌ آنقدر گسترده‌ است‌ که‌ قابل‌ ذکر نیست‌.محقق‌ این‌ گرایش‌ از یک‌ سو‌ می‌تواند به‌ بررسی‌ کاربرد سلاح‌های‌ میکروبی‌ و راه‌های‌ پیشگیری‌ از این‌ سلاح‌ها بپردازد. از سوی‌ دیگر می‌تواند در کارخانه‌های‌ عطرسازی‌ مشغول‌ باشد.

میکروبیولوژی‌ پایه‌ و اساس‌ بسیاری‌ از علوم‌ از قبیل بیوشیمی، ژنتیک‌ و پزشکی‌ است‌. یکی‌ از کاربردهای‌ گرایش‌ میکروبیولوژی‌ در آزمایشگاه‌های‌ تشخیص‌ طبی‌ است‌. میکروبیولوژی‌ در تشخیص‌ بیماری‌ نیز اهمیت‌ بسیار زیادی‌ دارد.

در مواد غذایی‌ و تولید مواد غذایی‌ مختلف‌ نیز اثر میکروارگانیسم‌ها بسیار قابل‌ توجه‌ است‌. همچنین‌ گرایش‌ میکروبیولوژی‌ در کشاورزی‌ به طور بسیار وسیعی‌ در تشخیص‌ آفات‌ گیاهی‌، مبارزه‌ با آفات‌ گیاهی‌ و ایجاد مقاومت‌ گیاهی‌ مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد.

در صنایع‌ و معادن‌ نیز برای‌ استخراج‌ فلزات‌ سنگین‌ و در تصفیه‌ نفت‌ در گوگردزدایی‌ از نفت‌ مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد.در محافظت‌ از محیط‌ زیست‌، تصفیه‌ فاضلاب‌ها و مبارزه‌ بیولوژیکی‌ با عفونت‌ها و آلودگی‌های‌ فاضلابی‌ مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد.

در تهیه آب‌ سالم‌ و در حقیقت‌ بدون‌ آلودگی‌ کاربرد دارد.حتی‌ در صنعت‌ نساجی‌ نیز این‌ علم‌ به‌ یاری‌ بشر آمده‌ است‌ و به‌ تازگی‌ در صنعت‌ نساجی‌ از میکروارگانیسم‌ها برای‌ تثبیت‌ نشاسته‌ و آهار دادن‌ پارچه‌ استفاده‌ می‌شود.

کارشناسان‌ میکروبیولوژی‌ در پژوهشگاه‌ نفت‌ برای‌ تحقیق‌ بر روی‌ میکروب‌های‌ نفت‌خوار یا گوگردزدایی‌، در بخش‌ صنایع‌ غذایی‌ در کارخانه‌های‌ کنسروسازی‌ و کمپوت‌ سازی‌ و در صنایع‌ بهداشتی‌ مشغول‌ به‌ کار هستند. تهیه‌ لوازم‌ آزمایشگاهی‌ مورد نیاز در این‌ گرایش‌ یکی‌ از شغل‌هایی‌ است‌ که‌ بعضی‌ جذب‌ آن‌ می‌شوند.

مؤسسه‌ استاندارد یا آزمایشگاه‌های‌ کارخانجات‌ تهیه‌ مواد بهداشتی‌ و غذایی‌ برای‌ تشخیص‌ کیفیت‌ و سلامت‌ این‌ مواد از نظر عدم‌ آلودگی‌ میکروبی‌، مراکز تهیه‌ مواد دارویی‌ مانند تهیه‌ آنتی‌ بیوتیک‌ها و بالاخره‌ کارخانجات‌ تهیه‌ اسیدها مانند اسید بوتریک‌ و اسید استیک‌ و حلال‌ها مانند الکل‌ و استون‌ و مراکز تهیه‌ واکسن‌ مانند مؤسسه‌ رازی‌ و انستیتوپاستور ایران‌ نیز می‌توانند مراکز جذب‌ فارغ‌التحصیلان‌ این‌ گرایش‌ باشند.

بیوفیزیک شاخه‌ای نسبتاً جوان از علم است. در اوایل تا اواسط قرن بیستم بیوفیزیک به عنوان یک زیر شاخه از علوم پایه ایجاد شد. این رشته برای درک مکانیک نحوه ساخت مولکول‌‌های زیستی، نحوه حرکت و عملکرد بخش‌‌های مختلف سلول و عملکرد سیستم‌‌های پیچیده در بدن مانند مغز،‌ گردش خون،‌ سیستم ایمنی بدن و سایر موارد بسیار مهم است.

بیوفیزیک یک حوزه علمی ‌پر جنب و جوش است که دانشمندان بسیاری از زمینه‌‌های مختلف از جمله ریاضی،‌ شیمی‌، فیزیک،‌ مهندسی،‌ فارماکولوژی و علوم مواد، از مهارت‌‌های خود برای کشف و توسعه ابزار‌های جدید برای درک چگونگی زیست ‌شناسی استفاده می‌کنند.

از تکنیک‌‌های بیوفیزیک نیز برای ایجاد واکسن، توسعه تکنیک‌‌های تصویربرداری مانند اسکن ام آر آی برای کمک به پزشکان در تشخیص بیماری‌‌ها و ایجاد روش‌‌های جدید درمانی مانند دیالیز، پرتودرمانی و ضربان ساز استفاده شده است.

بیوشیمی یا شیمی حیات، علم مطالعه ساختار و ویژگی‌های مواد موجود در سلول‌ها و بدن جانداران و بررسی واكنش‌های شیمیایی در آنها می‌باشد. بیوشیمی را به‌عنوان شاخه‌ای از زیست‌شناسی می‌شناسیم.

بیوشیمی خود دارای چندین گرایش است که یکی از پر ظرفدارترین گرایش‌های آن بیوشیمی بالینی است. بیوشیمی علمی است كه به بررسی علل بروز بیماری ها می‌پردازد. ارتباط بیماری‌ها را با مولكول‌های زیستی مورد مطالعه قرار می‌دهد.

امروزه به طور صد در صد مشخص شده است كه بیشتر بیماری‌هایی كه داخلی هستند نه به واسطه عوامل خارجی بلكه مانند دیابت پایه بیوشیمیایی دارند.

در واقع ۵۰ تا ۹۰ درصد بیماری‌های دام و انسان ناشی از بروز اختلال در واكنش‌ها و فرایندهای بیوشیمیایی است. و یا تحت‌تاثیر عملكرد نادرست مهاركننده‌های بیوشیمیایی (هورمون‌ها) یا بیو‌كاتالیست‌ها (آنزیم‌ها) رخ می‌دهند.

علاوه بر کاربرد فراوان این رشته در حوزه بالینی، داشتن ۲ امتیاز(از ۳امتیاز) برای تاسیس آزمایشگاه‌های پاتوبیولوژی هم دلیل دیگر محبوبیت آن است.

گرایش های ارشد با زیست سلولی مولکولی:

• زیست سلولی و مولکولی
• هماتولوژی
• ایمونولوژی
• علوم تشریح
• فیزیولوژی
• نانوبیوتکنولوژی پزشکی
• انگل شناسی
• ژنتیک انسانی
• بیوشیمی بالینی
• ویروس شناس
• میکروب شناسی
• سم شناسی
• قارچ شناسی پزشکی
• رادیوبیولوژی و حفاظت پرتویی
• بهداشت محیط گرایش سم شناسی محیط
• کنترل مواد خوراکی و آشامیدنی
• حشره شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین

گرایش های ارشد با گرایش ژنتیک:

• ژنتیک انسانی
• اکولوژی انسانی
• هماتولوژی
• ایمونولوژی
• بیوشیمی بالینی
• علوم تشریح
• فیزیولوژی
• نانوبیوتکنولوژی پزشکی
• ویروس شناس
• زیست شناسی سلولی مولکولی
• میکروب شناسی
• سم شناسی
• زیست فناوری پزشکی
• قارچ شناسی پزشکی
• کنترل مواد خوراکی و آشامیدنی
• حشره شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین
• ترکیبات طبیعی ودارویی دریایی
• میکروب شناسی مواد غذایی

گرایش های ارشد با گرایش میکروبیولوژی:

• میکروبیولوژی
• میکروب شناسی مواد غذایی
• ژنتیک انسانی
• اکولوژی انسانی
• هماتولوژی
• ایمونولوژی
• بیوشیمی بالینی
• علوم تشریح
• فیزیولوژی
• نانوبیوتکنولوژی پزشکی
• ویروس شناسی
• زیست شناسی سلولی مولکولی
• انگل شناسی
• سم شناسی
• زیست فناوری پزشکی
• قارچ شناسی پزشکی
• کنترل مواد خوراکی و آشامیدنی
• حشره شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین
• ترکیبات طبیعی ودارویی دریایی
• علوم تغذیه در بحران و حوادث غیر مترقبه

شرایط مهاجرت و ادامه تحصیل این رشته در خارج از کشور مناسب است. به علت رشد این رشته در کشورهای پیشرفته مانند آلمان، پذیرش از دانشگاه‌های ایران نسبت به سال‌های گذشته رشد صعودی خوبی داشته است.

رتبه بندی های دانشگاه ها به طور سالانه تغییر می کند. در طول هر سال دانشگاه ها تغییراتی در مقالات و سایر موارد دارند.

• دانشگاه تهران
• دانشگاه شیراز
• دانشگاه شهید بهشتی
• دانشگاه علوم پزشکی تهران
• دانشگاه اصفهان
• دانشگاه تربیت مدرس
• دانشگاه ایران
• دانشگاه فردوسی مشهد
• دانشگاه تبریز